Sivrihisar, pek çok medeniyetlere ev sahipliği yapmış, eşsiz tarih ve kültür mirasına sahip, özellikle Selçuklu ve Osmanlı eserleri ile dopdolu bir yerleşim şehri olmanın ötesinde Kurtuluş Savaşı’nın önemli olaylarına tanıklık etmiş ve düşman istilasına uğramıştır.
Zaimağa Konağı Kuvayı Milliye’nin kurduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ve Bakanlar Kurulunun Kurtuluş Savaşı sırasında ve en kritik bir dönemde Ankara dışında ilk kez toplandığı ve önemli kararlar aldığı bir konaktır.
Bu toplantı, Ankara dışında yapılan ilk Bakanlar Kurulu toplantısı olarak tarihteki yerini alır. Sakarya Meydan Muharebesi sonrası İtilaf Devletlerinden gelen ateşkes teklifine son şeklini vermek için 24 Mart 1922 Cuma günü Başkomutan Gazi Mustafa Kemal ve Ankara Hükümeti’nin Bakanları Sivrihisar’a gelirler. O gece Zaimağa Konağında alınan kararlar Ankara’ya gönderilir. Bakanlar Kurulu ateşkesi Anadolu’nun hemen boşaltılması şartı ile kabul eder.
8 Mart 1922 Salı günü Başkomutan Mustafa Kemal’in davet ettiği Sovyet Rusya Büyükelçisi Aralov Zonaryev ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilov da Sivrihisar’a gelir. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa, askeri ve sivil zevat Zaimağa Konağında ağırladıkları misafirlerle sabaha kadar gündemdeki konuları görüşürler. Bakanlar Kurulu’nun 29 Mart Çarşamba sabahı 1. Ordu Karargahına intikal ettiği kayıtlarda mevcuttur.
Konağın Tarihçesi:
Zaimoğlu ailesinin Orta Asya’dan Malatya Darende’ye gelen Selçuklu soyundan olduğu, Irak’ın fethinden sonra Kerkük bölgesine yerleştiği, buradan ayrılarak Kerkük bölgesinde Zeamet sahibi yapıldığı zeamet sahibinin Kara Zaim olduğu bilinmektedir.
Geçen zaman içerisinde o bölgede büyük güç kazandığı hakimiyetinin artması üzerine çekemeyenler tarafından Kara Zaim’in isyan edip müstakil olmak istediği iddia edilir. Kendisi saray tarafından azledilir ve öldürülür. Üç oğlu Anadolu’ya sürülür. Büyük kardeş Adana’ya (adanalı Zaim Oğlu ailesi), ortanca kardeş Karadeniz (Rize’deki Senatör olan Turgut Zaim, Milletvekili Rasim Zaimoğlu) küçük 7-8 yaşlarındaki çocuk sadık ailelere Darende’ye gelir. Geçen zaman içerisinde; Kara Zaim’in haksızlığa uğradığı sarayca anlaşılması üzerine saray çocukların bulunmasını ister. Küçük çocuk bulunur. Devrin Padişahı tarafından Sivrihisar Sancağı’nın zamet sahibi yapılır. Zaim Zade Mehmet Ağa Sivrihisar Bölgesinde devlet adına vergi toplar. Atlı sipahi besler. Bu durum Osmanlı’nın çöküşüne kadar devam eder. Zaim Zade Mehmet Efendinin 3 oğlu vardır. (Hasan, Ali, Şefik) bilindiği ikametgahları yenice mahalledir. 1. Konak Şefik, 2. Konak Ali, 3. Konak Hasan Ağa Konağı (yıkılmış yerine evler yapılmıştır.)
Geniş bir bahçe içinde yer alan konak, iki katlı olarak inşa edilmiştir. Ayrıca altta yarım kat yüksekliğinde bir bodrumu mevcuttur. Zaimoğlu adıyla anılan Ali Zaimoğlu tarafından inşa ettirilen yapının, usta adı bilinmemekte, ancak ahşap işlerinin Hafız Ahmed Elmas’ın eseri olduğu söylenmektedir.
Konağın bodrum ve giriş kat duvarları yığma çamur harçlı kırma moloz taş; üst katları ahşap çatkı arası tuğla ve kerpiç dolgulu karkas şeklinde inşa edilmiştir. Üstü kırma çatılı ve oluklu kiremitle örtülüdür. Kuzey (giriş) cephesi sokağa bakan konağın arka ve doğu yanında bulunan bahçesi ve avlusu (hayatı) yüksek duvarlarla çevrilidir. Buraya doğrudan açılan çift kanatlı ahşap bir borda kapı mevcuttur.
Konağın müştemilatı, yapının kuzeybatı köşesine bitişik tandırevi dışında yıkılmıştır. İçinde biri çok büyük, diğeri ona göre daha küçük iki ocak ile ahşap ambar ve raf elemanları bulunan bu kısım da harap durumdadır.
Doğrudan bahçeyle ve giriş katıyla bağlantılı olan bodrum katı; kiler, depo, ahır, ambar ve şaraphana gibi bölümlere ayrılmıştır. İç sofalı bir plana sahip üst katlar ise tamamen ikamet amaçlı olarak düzenlenmiştir.
Sokaktan devşirme mermerlerle kaplı iki yönlü dış merdivenden çıkılarak, çift kanadı ahşap bir kapıyla konağın alt kat sofasına girilmektedir. Ortada kuzey-güney yönünde uzunlamasına dikdörtgen planlı bu sofanın dört köşesine birer oda yerleştirilmiş; odaların aralarına gelen boşluk alanlardan batıdaki üst kata çıkan merdivene ayrılmış; doğudaki, eyvan olarak değerlendirilmiştir. Plânda dışarı doğru çıkma yapan eyvanın köşesinden helaya geçilmektedir. Zemini ve tavanı tahta döşemeli sofanın güney ucuna duvar boyunca bir sedir konulmuştur. Bu kattaki odaların dördü de oturma amaçlı olarak düzenlenmiştir. Bunların kışlık oldukları da söylenebilir.
Sofadan tek kanatlı ve kısmen işçilikli ahşap birer kapı ile girilen bu mekanların hepsinde de sedir, yüklük ve dolap elemanları mevcuttur. Doğu taraftaki odaların işlemek yüklükleri çiçeklikli dir ve her ikisinin de köşesinde gusülhanesi bulunmaktadır.
Ahşap bir merdivenle konağın üst katına çıkılmaktadır. Ortada geniş, uzunlamasına dikdörtgen hacim ve onun iki güzünde köşelere yerleştirilmiş odalarla şekillenen bu katın iç sofalı mekan organizasyonu büyük ölçüde giriş katının planını tekrarlamaktadır . Her iki ucuna, kıvrımlı profilli kolçaklarıyla gösterişli sedirlerin konulduğu sofanın tahta çıtalı tavanının ortasında bir göbek yer almaktadır.
Duvarlarındaki küçük alçı raflar ve eyvanın kuzey duvarına yerleştirilen süslemeli mermer lavabo ile tahta döşemeli zemindeki kare formlu ızgaralı bir delik mekanın göze çarpan elemanlarıdır. Pencere sayısının çokluğu nedeniyle bu kattaki mekanlar, alttakilerden daha aydınlıktır.
Odaların giriş kapıları oyma ve geçme tarzında özenli ahşap süslemelere sahiptir. Genelde iç düzenlemesi ve elemanları itibariyle birbirlerine yakınlık gösteren bu mekanlardan sokak yönündekiler çıkmalarla genişletilmiştir. Bunlar iç süslemeleriyle de diğerlerinden daha özenlidir. Odalarda pencere önlerine kolçaklı sedirler yerleştirilmiş, duvarlardan birisi, dolap ve çiçeklikli ahşap yüklüklerle kaplanmış; yüklüklerin bir tarafı gusülhane olarak değerlendirilmiştir. Ahşap tavanlar ve duvarlara yerleştirilen gömme dolaplar da nitelikli ahşap işçiliği sergilemektedir.
Isıtmanın daima soba ve pirinç mangallarla sağlandığı anlaşılan odalarda ocak yoktur. Soba deliklerinin ise özgün olduğu görülmektedir.
Yapının dışta en belirgin süslemesini üst kat cephelerinde tuğlaların çeşitli şekillerde istiflenmesi ile biçimlenen bezemeler oluşturmaktadır. Çıkmalar, bunları ve saçakları taşıyan profilli ahşap konsollar, demir pencere şebekeleri, açıkta bırakılan ahşap hatıllar ve çatkılar yapının sokak cephesinde hareketli ve simetriğe yakın bir dekorasyon oluşturmaktadır. Düz tahta kaplamalı saçaklar ve çift kanatlı ahşap dış kapılar ise sadedir.
Konak, dıştaki yalın görünüşüne rağmen içte zengin bir süsleme programına sahiptir. İç mekanlardaki süslemeler; oda kapıları, dolaplar, yüklükler, tavanlar, alçı raflar ve sedirlerde görülmektedir. Bezemeyi oluşturan motiflerin tümü geometrik ve bitkisel karakterlidir. Ahşap süslemelerde oyma, geçme ve yüzeyler üzerine çakılan çıtalarla bezeme kompozisyonları meydana getirilmiştir. Çıtalı tavan süslemelerinin ana motifini ince çıtalarla şekillenen küçük kareler içindeki stilize çarkıfelek motifleri ve “S” kıvrımları oluşturmaktadır. Bunların ortasındaki göbeklerde ayrıca metal süs unsurları da kullanılmıştır.
Sofaların ve odaların duvarlarında görülen alçı lambalıklar da süslemek elemanlardır. Başka yapılarda da gördüğümüz bu tarz rafların alt kısımlarında simetrik bir kompozisyon oluşturacak şekilde geometrik motifler yer almakta; onun altındaki üçgen panonun içinde tasvir edilen soyut bir çiçekli bitkinin üst köşelerinde, Arapça kabartma olarak yazılan “MaşaAllah 1320” ibareleri okunmaktadır.
