İlim, tasavvuf ve edebiyat sahalarında parlak bir hüviyete sahip bulunan Hüdâyî Hazretleri, mâneviyat rehberleri arasında müstesnâ bir mevkii hâizdir. O, kuruluş yıllarında Şeyh Edebali Hazretleri’nin yapmış olduğu kıymetli irşad, hizmet ve faâliyeti, aynı aşk, vecd ve heyecanla yürütebilen nâdir bir mânevî şahsiyettir. Allah rızâsı istikâmetinde ihlâs, samîmiyet ve gayret üzere hareket eden Hüdâyî Hazretleri, sahip olduğu zâhirî ve bâtınî liyâkat sebebiyle de hem pâdişahların hem de bütün tebaanın sevdiği bir Hak dostu olarak tebârüz etmiştir. Hiç’lik mertebesinden gelerek evliyalık makamına ulaşan döneminin ve hatta tüm zamanların en önemli evliyalarıdan birisidir. Kadılık makamını dünyevi her şeyi bütün nefsini Hiç’e sayarak Üftade hazretlerinin yanına gitmeyi hak etmiş ve çok kısa sürede evliyalık makamına ulaşmıştır.
15 yy. da Aziz Mahmud Hüdâyî tarafından yaptırılan ve ismiyle anılan cami 1313 Hicri (1825 M.) yılında Kaymakam Arif Bey tarafından yeniden yaptırma derecesinde büyük bir onarım görmüştür. Bu nedenden dolayı Yeni Camii olarak da adlandırılır. İç mekanda kubbe kasnağında yazılı 1333 H. (1914 M.) tarihi iç süslemelerin bu tarihte yenilendiğini göstermektedir. Caminin doğu duvarında saçağın altında yer alan küçük taş levhadaki 1914 tarihi ise bu tarihte de bir onarım gördüğünü belgeler. Günümüzde ise geçmişe sahip çıkan Belediye Başkanı Hamid Yüzügüllü ve Sivrihisar halkı bu eseri koruyarak geleceğe katkıda bulunmak amacı ile gereken özeni göstermektedirler.
Ahşap bir cami olup, Osmanlı mimarî tarzını yansıtmaktadır. Gizli kubbelidir. Kapısının üstünde; Aziz Mahmut Hüdayi’nin bir dörtlüğü vardır. Dış kapıdan içeri girildiğinde iki yanda mihrap vardır. Vakit namazına yetişemeyen esnaflar için, cemaatle veya münferit namaz eda etme imkânı vermektedir.
Minaresi basamaklıdır. Caminin arka ikinci katı kadınların namaz kılmalarına imkân sağlamaktadır.
Ortası büyük çevresi yarım kubbeler şeklinde ahşap tarzında inşa edilmiştir. Minaresinin şerefe altında iki kuşak bulunmakta inşa sırasında birinci kuşaktaki yüksekliğin kâfi görülmediği ve yükseltildiği anlaşılmaktadır. Minare 26 metre, baca 4,20 metre, külah 3.5 metredir.
Aziz Mahmud Hüdai Camine, Edirne ve İznik kadılıklarında bulunan Hüdayi Hazretleri’nin torunlarından, Abdülvehhab’ın buraya ait vakfiyeleri vardır.
- Vakfiye : Abdülvehhap bini Ahmed Efendi, bini Mustafa 130 adet kitabı Anadolu Sivrihisar Kazasındaki ceddim Mahmud-u Hüdayi’nin Camii Şerifi’ndeki kütüphaneye vakfettim.
- Vakfiye: Sivrihisar’da yeni yaptırdığım 80 odalı bir han, iki bab dükkan ve ceddim Mahmud Efendi’nin vakfına muttasıl bir bab oda, bir kıta bahçeyi ceddim Mahmud Efendi’nin Camii’nin imam, müezzin, cüzhanlığına, Hazinedar Camii ile Akçeşme’ye ve Ümit Çeşmesi’ne sarf edilmesine dair vakfiyedir. Sene 1120/1708 Mahmudpaşa Mahk. Küçük Evkaf 623 s.1462 No :340 (T.Özalp a.g.e.)
KİTABE
Efzunter eyleye ömrün Hüdâ Abdülhâmid Hân’ın /Ki zîlli ref’et in cümle bilâda eyledi temdîd .
Cevâmi medrese mektep hemîşe itmede ihyâ / Fezâ-yı birr ve ihsân-ı değildir kâbil-i tahdît .
Bu camii ki cenâb-ı şeyh Aziz Mahmud Hüdâyi’ye/Vâr iken intisâbı dehrânı itmiş idi tebdîd .
O şâhın bendesi kâimmakam Mahmud Arif Bey-/İâneyle iden bu câmi sertâbipâ teşyîd .
Ki Mar’aş hânedânından o zât-ı pür kerem elhâk /İder her yerde nâmın dâima hayrât ile te’bîd .
Nükûd ve himmetin bezl eyleyen erbâbı ihsânın/ Ucûrin Hak muzâ’af hem sevâbın eylesin tezyîd .
Kılındıkça namazlar bu ibâdetgâhı enverde/ Duâyı zilli Yezdân’ı okunsun hem senâ tahmîd .
Bu âciz fikrimi it’ab iderken nazmı târihe/ Kemâl-i feyz-i bâriden idildim süphesiz te’yîd.
Gelüb üçler dedi târihi rengînin hemân âtıf / Olundu nakd-i himmetle Hüdâyi Cami tecdîd. 1313
Allah, Abdülhamid Hanın ömrünü uzun eylesin. Onun mihribanlığının gölgesini bütün beldelerde uzun etti. Camileri medreseleri mektebleri her zaman bina etmekte. Onun ihsan ve bağış alanı hiçbir zaman sınırlı değildir. O camî ki Cenâbı Şeyh Aziz Mahmud Hüdâyi’ye aittir. Onun yaptırması muhakkak ki buraya intisabının varlığını gösterir. Mehmed Arif Bey o şeyhin kölesi ve kâimmakâmıdır. Onun yardımlarıyla bu cami baştan aşağıya kadar ihyâ olmuştur. Kerâmetli Maraş sülâlesinden olan zat, her yerde kendi ismini hayr ile gördüğü için kabullendirir. İhsan sahipleri gibi nakit himmet eyleyenlerin Allah sevabını artırsın. Bu ibadethanede namazlar kılındıkça, onun gayretinin artması için dualar edilsin hem de hamdü senalar yapılsın. Bu aciz köle şiirini tarihe yazarken, Allah’ın yardımını gördüm. Himmetlerle Hüdâyi Cami yenilendi. 1895
